Đọc sâu, nhớ lâu: Chiến thuật 3 bước của một “nhà truy vấn” khi đọc tài liệu nghiên cứu
94% những gì bạn đọc sẽ biến mất sau 7 ngày, trừ khi bạn biết cách “hack” não bộ.
Bạn đã từng trải qua tình huống này?
Đọc xong cuốn sách, rồi sau một tuần chỉ nhớ mơ hồ vài ý chính.
Nghiên cứu bài báo khoa học hàng giờ, nhưng khi cần trích dẫn lại chỉ nhớ được lõm bõm.
Hoặc tệ hơn: Đọc xong một đoạn văn và ngay lập tức phải đọc lại vì chẳng nhớ gì.
Đừng lo, bạn không cô đơn đâu. Phần lớn chúng ta đều đọc. Nhưng rất ít người thực sự ghi nhớ. Đây không phải lỗi của bạn. Vấn đề không nằm ở trí nhớ của bạn. Mà nằm ở cách não bộ vận hành.
Hầu hết mọi người nghĩ rằng cứ đọc đi đọc lại là sẽ nhớ. Nhưng các nghiên cứu khoa học về nhận thức đã chỉ ra điều ngược lại:
Việc chủ động xây dựng lại thông tin (active recall) sau khi đọc có hiệu quả cao hơn rất nhiều so với việc đọc thụ động.
The Interrogation Method_Phương pháp Truy vấn
Một trong những phương pháp đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả để cải thiện khả năng ghi nhớ là Phương pháp Truy vấn. Đây là cách giúp biến quá trình “tiêu thụ thông tin” (Knowledge consumption) thành “sản xuất kiến thức” (Knowledge production). Quá trình này cho phép bạn chuyển từ ghi nhớ 20% lên 80% thông tin sau một lần đọc.
Ba bước biến việc đọc thụ động thành ghi nhớ sâu một cách chủ động:
1. Xác định câu hỏi trước khi đọc (Frame your quest)
Trước khi mở sách hoặc bài báo, hãy dành 1-2 phút viết ra 3-5 câu hỏi cụ thể mà bạn muốn tìm câu trả lời. Việc này giúp bạn đọc có mục tiêu, thay vì đọc dàn trải và mất tập trung. Việc này giúp não bộ được “kích hoạt” và sẵn sàng tiếp nhận thông tin có chọn lọc.
Ví dụ: Bạn đọc một bài báo về các sử dụng công nghệ trong phát triển năng lực liên văn hóa của giáo viên (the use of technology in developing teachers’ intercultural competence). 3 câu hỏi bạn có thể muốn tìm là:
. Tác giả sử dụng công nghệ gì?
. Kết quả chính là gì? Công nghệ đó có tác dụng không và có bị ảnh hưởng bởi các yếu tố nào không?
. Kết quả bài báo có gợi ý gì cho việc phát triển chương trình sư phạm của các trường không? (Implications for teacher education programs)
2. Đọc với mục đích rõ ràng (Hunt for answers)
Trong khi đọc, bạn hãy đọc có chọn lọc, tập trung vào các phần liên quan đến câu hỏi của bạn để “săn tìm” câu trả lời cho các câu hỏi này. Điều này khiến não bộ của bạn phải làm việc chủ động, tích cực kết nối thông tin. Điều này cũng giúp tiết kiệm thời gian, tăng khả năng tập trung và giảm quá tải thông tin.
Ví dụ: Bạn muốn biết bài báo dùng phương pháp nghiên cứu gì thì hãy đi thẳng tới phần Methodology của bài và đọc tìm tên phương pháp nghiên cứu cũng như lý giải của tác giả tại sao họ dùng phương pháp này.
3. Kiểm tra trí nhớ ngay sau khi đọc (The moment of truth)
Gấp sách lại, không nhìn vào tài liệu nữa, và thử trả lời các câu hỏi từ trí nhớ. Ban đầu có thể bạn sẽ thấy khó, nhưng chính cái “khó” này mới giúp các kết nối thần kinh trở nên mạnh mẽ hơn vì bạn đang áp dụng “active recall”, kỹ thuật học tập hiệu quả nhất được chứng minh bởi khoa học nhận thức.
Vì sao nên đọc một cách chủ động?
Bởi vì nó kích hoạt não bộ. Bộ não của bạn không thích bị nhồi nhét thông tin một cách thụ động. Nó thích được giải quyết vấn đề. Khi bạn cố nhớ lại một điều gì đó, bạn đang luyện tập cho trí nhớ, giống như việc nâng tạ giúp cơ bắp khỏe lên.
Hiện tượng này được gọi là “Hiệu ứng khó khăn mong muốn” (Desirable Difficulty): Khi bạn cố nhớ thông tin mà không nhìn vào tài liệu, bạn đang tạo ra một “khó khăn tích cực”. Não bộ phải nỗ lực hơn để truy xuất thông tin. Chính nỗ lực này khiến các kết nối thần kinh mạnh hơn, giúp bạn nhớ lâu hơn
Nói cách khác, bạn càng “vật lộn” để nhớ, não bộ càng nhớ tốt. Ngược lại với quan niệm phổ biến rằng học tập phải “dễ dàng” và “thoải mái”. Khi bạn càng cố gắng nhớ – dù có sai sót – thì bạn càng nhận ra lỗ hổng kiến thức của mình. Và mỗi lần cố nhớ, là một lần não bộ trở nên “cứng cáp” hơn, giúp lần sau nhớ dễ dàng hơn.
Áp dụng trong cuộc sống hàng ngày?
Đọc sách chuyên môn
Đọc mục lục và đặt 3-5 câu hỏi lớn cho cả cuốn sách
Trước mỗi chương, đặt 2-3 câu hỏi nhỏ hơn
Sau mỗi chương, tự tóm tắt nội dung mà không nhìn lại
Học tập online
Trước khi xem video bài giảng, viết những điều bạn mong muốn học được
Sau khi xem, tắt video và giải thích lại nội dung như thể bạn đang dạy người khác
Đọc tin tức/bài báo
Đọc tiêu đề, đặt câu hỏi: ""Điều gì? Tại sao? Ai liên quan? Tác động ra sao?""
Tìm câu trả lời trong bài, sau đó tự tóm tắt bài viết bằng 2-3 câu
Thực hành nâng cao: Kết hợp với phương pháp Feynman
Để ghi nhớ sâu hơn nữa, hãy kết hợp với Phương pháp Feynman:
Sau khi đọc và tự trả lời các câu hỏi. Hãy giải thích lại kiến thức vừa học bằng ngôn ngữ đơn giản nhất có thể. Tưởng tượng bạn đang giải thích cho một đứa trẻ 12 tuổi. Nếu không giải thích được một cách đơn giản, bạn chưa thực sự hiểu
Bắt đầu áp dụng ngay từ hôm nay
Lần tới khi bạn đọc một bài nghiên cứu, đừng đọc một cách thụ động nữa. Đừng chỉ cố đọc tới đâu hay tới đó nhé. Hãy chủ động và kiểm soát việc đọc bằng cách:
• Viết ra 3 câu hỏi trước khi đọc. 3 điều bạn muốn biết từ bài báo đó.
• Đọc đúng chỗ để tìm câu trả lời. Không cần đọc hết cả bài. Không đọc lan man.
• Gấp tài liệu lại và tự trả lời chúng từ trí nhớ và cách hiểu của mình. Nếu thấy chưa có câu trả lời thỏa đáng thì đọc lại.
Từ nhớ 20% lên 80% . Không phải do bạn thông minh hơn, mà do bạn đọc thông minh hơn.