Chiến lược 5Ms khi đọc bài báo để tránh "không hiểu gì mấy"
Cách đọc bài báo nghiên cứu mà không còn cảm thấy "mơ hồ"
“Đọc xong bài báo mà không hiểu gì mấy”
Khi mới bắt đầu học nghiên cứu, mình hay than vãn vấn đề trên với bạn bè. Với người bắt đầu, việc đọc các bài báo nghiên cứu có thể trở thành một thử thách lớn. Những thuật ngữ chuyên ngành phức tạp, cấu trúc bài viết lạ lẫm, và khối lượng thông tin khổng lồ dễ khiến người đọc cảm thấy choáng ngợp, mệt mỏi, và rất mất thời gian.
Sau một thời gian, mình nhận ra là mình quá tham khi đọc. Đọc một bài báo lúc nào cũng đọc từ đầu đến cuối, thậm chí còn note từ vựng, cấu trúc trong khi đọc. Đọc xong một bài báo có khi mất cả buổi hoặc không tập trung có khi mất cả ngày. Nhưng cuối cùng thì những gì đọng lại rất rời rạc, mênh mông, và đôi khi mình thấy nản vì đọc chậm quá.
Tuy nhiên, điều mình rút ra qua nhiều năm làm nghiên cứu chính là:
Đọc bài báo khoa học sẽ trở nên đơn giản hơn nhiều nếu bạn biết rõ mình muốn “biết” “hiểu” cái gì từ bài báo đó. Hay nói cách khác, bạn biết rõ mục đích khi đọc báo của bạn là gì?
Bài viết này chia sẻ 05 mục đích đọc bài báo khoa học phổ biến nhất, dù bạn là người mới bắt đầu làm/học nghiên cứu hay là đã dấn thân vào con đường nghiên cứu khoa học lâu năm đều cần phải xác định rõ.
1. Mapping your literature review Đọc để nắm bắt tổng quan, bức tranh lớn về lĩnh vực nghiên cứu
Mình thường đọc với mục đích này khi mới bắt đầu một dự án nghiên cứu hoặc đang khám phá một lĩnh vực mới. Khi đọc với mục đích xây dựng nền tảng kiến thức tổng quan trong lĩnh vực, mình hay chú ý đến bức tranh lớn: các khái niệm chính (key concepts), vấn đề đang được thảo luận, và những kết quả nổi bật mà lĩnh vực này đã đạt được.
Để đạt được mục tiêu này, mình tập trung vào các phần sau: (1) Abstract cung cấp tóm tắt ngắn gọn về toàn bộ bài nghiên cứu, giúp mình hiểu được ý chính mà không mất quá nhiều thời gian. (2) Introduction giải thích lý do tại sao nghiên cứu được thực hiện, những vấn đề đang tồn tại trong lĩnh vực, và cách tác giả tiếp cận. (3) Conclusion giúp mình hiểu kết quả quan trọng nhất và ý nghĩa của chúng.
Khi đọc với mục đích này mình sử dụng kỹ thuật đọc lướt (skimming) để xác định những từ khóa, chủ đề chính, hoặc câu trả lời cho các câu hỏi lớn trong lĩnh vực và đọc để lấy ý chính (scanning). Ghi chú lại những kết quả nghiên cứu chính và tổ chức chúng thành sơ đồ hoặc bảng so sánh để dễ thấy được bức trành toàn cảnh và các điểm nổi bật trong lĩnh vực.
Lợi ích của việc đọc có mục tiêu tổng quan là sẽ tiết kiệm được rất nhiều thời gian, đồng thời hình thành nền tảng kiến thức vững chắc để tiếp tục đi sâu vào các bài nghiên cứu cụ thể khác trong tương lai.
Một lưu ý cho mục đích đọc này là hãy tìm đọc các bài báo tổng quan tài liệu (literature review hoặc systematic literature review), nếu bạn đọc các bài báo thông thường thì không cần đọc toàn bộ chi tiết phương pháp nghiên cứu (Methodology) hoặc kết quả (Findings) trừ khi bạn thực sự cần đi sâu và muốn biết thêm là lĩnh vực bạn đang muốn tìm hiểu đã được nghiên cứu như thế nào.
Năm nay mình đã đọc để báo cáo với hai giáo sư mình làm trợ lý nghiên cứu về hai chủ đề hoàn toàn mới so với hướng nghiên cứu của mình: Belonging in digital learning và Music teacher education. Mình đã áp dụng các lưu ý trên, chưa bao giờ thấy việc đọc nó suôn sẻ và hiệu quả như vậy.
2. Making your research ideas Đọc để phát triển ý tưởng nghiên cứu
Một trong những bước quan trọng nhất của quá trình nghiên cứu là xác định câu hỏi nghiên cứu. Để làm được điều này, mình thường đọc bài báo với mục đích tìm kiếm ý tưởng, xác định research gaps, và xây dựng tính mới cho bài nghiên cứu của mình. Mình chú ý đến các vấn đề chưa được giải quyết hoặc những câu hỏi mà tác giả đặt ra nhưng chưa trả lời được.
Đối với mục đích này, các phần quan trọng bạn cần đọc là (1) Introduction không chỉ trình bày bối cảnh mà còn liệt kê các research gaps mà tác giả đã ghi nhận, từ đó bạn có thể nhận ra các cơ hội để mở rộng hoặc đào sâu thêm và (2) Phần Discussion/Conclusion thường mô tả các giới hạn nghiên cứu (limitations) và đề xuất các hướng nghiên cứu trong tương lai (suggestions for future research).
Khi đọc để phát triển ý tưởng nghiên cứu, mình luôn đặt câu hỏi: “Cái gì chưa được làm rõ?”, “Cách tiếp cận nào có thể hiệu quả hơn?”, “phương pháp nghiên cứu của tác giả đã thực sự phù hợp nhất và giải quyết được hết tất cả các vấn đề chưa?”, “điều này có đúng với đối tượng X Y Z không?”, hoặc “Mình có thể ứng dụng ý tưởng này vào tình huống của mình như thế nào?”. Ghi chú lại những câu hỏi và ý tưởng nảy sinh, đồng thời kết nối chúng với các nghiên cứu khác để tạo nên một bức tranh tổng thể.
Lợi ích của việc đọc có chiến lược này là mình không chỉ tìm thấy ý tưởng nghiên cứu mà còn có khả năng định hình câu hỏi một cách rõ ràng và có hệ thống, giúp mình tiết kiệm rất nhiều thời gian trong việc phát triển đề cương nghiên cứu sau này.
3. Matching a suitable research methodology Đọc để phân tích phương pháp nghiên cứu phù hợp
Phương pháp nghiên cứu là nền tảng của bất kỳ dự án khoa học nào. Khi đọc bài báo để học hỏi phương pháp, mình thường muốn hiểu cách tác giả thiết kế nghiên cứu, thu thập và phân tích dữ liệu. Mục tiêu này đặc biệt quan trọng khi mình đang chuẩn bị thiết kế một nghiên cứu mới.
Tất nhiên là mình tập trung đọc kỹ từng bước trong phần Methodology. Đây là nơi tác giả mô tả chi tiết về mẫu nghiên cứu, công cụ thu thập dữ liệu, và quy trình phân tích. Việc hiểu rõ phần này sẽ giúp mình học cách áp dụng hoặc cải tiến các phương pháp đã được chứng minh, tìm được lý luận để hỗ trợ cho phương pháp nghiên cứu mà mình muốn áp dụng.
Mình còn đối chiếu với câu hỏi nghiên cứu của mình để xem liệu phương pháp này có phù hợp hay không. So sánh với các bài báo khác hoặc tìm hiểu thêm từ các nguồn bổ sung để làm rõ thêm phương pháp nghiên cứu nào thực sự phù hợp nhất với bài báo của mình.
Mục đích đọc này giúp phát triển kỹ năng thiết kế nghiên cứu một cách logic và đáng tin cậy. Đồng thời, tránh được những sai lầm phổ biến khi áp dụng phương pháp chưa được kiểm chứng.
4. Mining citations and references Đọc để trích dẫn
Khi viết luận văn hay bài báo khoa học, trích dẫn đúng là một yêu cầu bắt buộc. Mình thường đọc để trích dẫn khi mình cần tìm kiếm tài liệu hỗ trợ cho luận điểm của mình hoặc cần minh chứng cụ thể.
Phần đọc kỹ là (1) Abstract để xác định bài báo có đúng chủ đề không, để nắm bắt nhanh kết quả chính và xem kết quả này có đúng cái mình cần để trích dẫn vào bài không, và (2) phần Results để trích dẫn dữ liệu hoặc số liệu cụ thể. Nếu bài báo có những highlights về kết quả, (3) đọc phần Discussion để học cách lập luận của tác giả. Mình thường đánh dấu các đoạn quan trọng và viết ghi chú ngắn gọn về cách mình định sử dụng chúng trong bài viết của mình.
5. Mastering academic writing Đọc để cải thiện kĩ năng ngôn ngữ và viết học thuật
Hồi trước thì mình hay đọc nội dung cùng lúc với việc note lại các từ ngữ chuyên ngành hay hoặc cấu trúc câu mà mình có thể áp dụng cho việc viết bài sau này. Nhưng bây giờ thì mình tách bạch hai mục đích này. Khi nào mình cần tìm từ ngữ phù hợp để viết bài thì mình chỉ đọc để note từ.
Ví dụ lúc mình viết bài báo dùng phương pháp autoethonography, mình không biết cách viết phân tích data của bản thân kết hợp với các nghiên cứu trước như thế nào hoặc cách dùng từ ngữ để lập luận như thế nào, nên mình chỉ tìm các bài báo áp dụng phương pháp nghiên cứu này và đọc phần Findings/Discussion để học cách viết của tác giả, note các cụm từ, cấu trúc mà tác giả sử dụng khi họ mô tả data, khi họ kết hợp data với các nghiên cứu trước, etc.
Thường mình ghi chú lại những cụm từ, cấu trúc hay, sau đó thực hành viết với data của mình hoặc viết lại các đoạn văn tương tự để nâng cao kỹ năng ngôn ngữ/viết của mình. Mục đích đọc này không chỉ nâng cao kỹ năng viết mà còn học được cách trình bày ý tưởng một cách chặt chẽ, thuyết phục.
Tóm lại là:
Không phải ai cũng đọc bài báo khoa học theo cách giống nhau. Đọc bài báo khoa học không phải là một kỹ năng bạn có thể làm tốt ngay từ đầu. Nhưng nếu bạn biết rõ mục đích của mình và áp dụng các chiến lược phù hợp, tập trung vào những thông tin quan trọng cần thiết, việc đọc sẽ trở nên dễ dàng, tiết kiệm thời gian, và hiệu quả hơn nhiều
Dù biết từng mục đích cụ thể khi đọc bài, nhưng bạn có thể kết hợp nhiều mục đích khác nhau trong lúc đọc, và từng mục đích đọc sẽ bổ sung và hỗ trợ cho nhau. Ví dụ, mình đọc để biết tổng quan lĩnh vực nghiên cứu, nhưng đọc kết hợp phân tích phương pháp, để giúp mình xác định nhiều loại research gaps khác nhau để giúp phát triển ý tưởng nghiên cứu.
Đừng đọc “chay”, “đọc bằng cơm”, hãy tận dụng AI và các phần mềm hỗ trợ, ví dụ Zotero hay MaxQDA để ghi chú và tổ chức các thông tin bạn đọc được. Đọc để làm nghiên cứu thì không đọc một hai bài, mà não mình thì không thể nhớ quá nhiều chi tiết, nên không có chiến lược ghi chú hiệu quả thì dù có mục đích đọc rõ ràng thì phần post-reading sẽ rất gập ghềnh
Bạn hay đọc bài báo với mục tiêu gì nhất?
Bạn có mẹo riêng khi đọc không? Chia sẻ để mọi người cùng học nhé.