4 nguyên tắc đảm bảo tính khách quan (avoid bias) trong nghiên cứu

Đồng thời giúp bạn không bị mất ngủ hay bị cảm xúc lấn át!

"Here, here, here."

Bà chị tiếp tân ở phòng khám răng chỉ vào tờ giấy trước mặt mình và nói ba từ trên. Nếu là mình của nhiều năm trước, có lẽ tình huống này sẽ khiến mình…tổn thương. Mình sẽ mắt ăn mất ngủ. Mình sẽ replay lại khoảnh khắc đó chục lần trong đầu, và ảnh hưởng tiêu cực tới tâm trạng và công việc. Mình sẽ suy diễn theo trải nghiệm của chính mình với tư cách là một sinh viên quốc tế, một người sử dụng tiếng Anh như một ngoại ngữ.

Họ có đang phân biệt đối xử với mình không?

Họ nghĩ rằng mình không hiểu tiếng Anh sao?

Hay họ có định kiến gì đó về mình?

Nhưng mình của hiện tại đã thay đổi cách nhìn nhận vấn đề. Thay vì vội vã kết luận, mình cho bản thân một chút thời gian và chiêm nghiệm.

Có lẽ họ đang có một ngày làm việc căng thẳng?

Mình tin rằng những gì người khác thể hiện ra bên ngoài, cách hành xử, thái độ, hành vi, đều thể hiện và phản chiếu nội tâm bên trong của họ.

Một người bạn của mình cũng nói: "Chắc bà ấy cũng không vui gì nên mới tràn ra như vậy."

Cách mình thay đổi cách nhìn về các vấn đề trong cuộc sống có lẽ bị ảnh hưởng nhiều bởi việc làm nghiên cứu trong nhiều năm. Thực tế, chính quá trình làm nghiên cứu khoa học đã giúp mình rèn luyện cách tiếp cận khách quan hơn. Khi phân tích dữ liệu, đặc biệt là trong nghiên cứu định tính, mình không thể để cảm xúc hay kinh nghiệm cá nhân chi phối cách mình diễn giải hiện tượng. Đây là một nguyên tắc cốt lõi giúp mình không chỉ làm nghiên cứu tốt hơn mà còn có một cuộc sống nhẹ nhàng hơn.

1. Tránh thiên kiến cá nhân (Avoiding Personal Biases)

Là một người làm nghiên cứu, mình luôn ý thức rằng quan điểm cá nhân có thể vô tình bóp méo cách mình hiểu về một vấn đề. Khi nghiên cứu về trải nghiệm của sinh viên quốc tế, nếu mình chỉ dựa trên kinh nghiệm của bản thân để phân tích dữ liệu, mình có thể bỏ lỡ nhiều khía cạnh quan trọng trong câu chuyện của họ. Điều này cũng đúng với tình huống ở phòng khám: nếu mình để cảm xúc lấn át, mình có thể kết luận sai về ý định của cô tiếp tân.

2. Phân tích đa chiều (Multi-Perspective Analysis)

Trong nghiên cứu, một trong những nguyên tắc quan trọng là data triangulation – thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau để có cái nhìn toàn diện hơn. Trong cuộc sống cũng vậy, nếu chỉ nhìn nhận một sự việc từ góc độ cá nhân, ta có thể hiểu sai ý nghĩa thực sự của nó. Với tình huống này, thay vì chỉ nghĩ về cảm giác của bản thân, mình thử đặt mình vào vị trí của người khác để xem liệu có lý do nào khác cho hành vi của họ không.

3. Không vội vàng kết luận (Avoiding Premature Conclusions)

Một trong những sai lầm thường gặp khi làm nghiên cứu là đưa ra kết luận khi chưa có đủ dữ liệu. Điều này cũng xảy ra trong đời sống hằng ngày: khi đối mặt với một tình huống không như mong đợi, phản ứng đầu tiên của mình có thể là cảm thấy khó chịu, nhưng nếu chậm lại một chút, tìm hiểu thêm một chút, mình có thể nhìn nhận tình huống khách quan hơn, thấy được một bức tranh toàn cảnh hơn.

4. Bối cảnh hóa vấn đề (Contextualizing Situations)

Bối cảnh đóng vai trò quan trọng trong mọi nghiên cứu. Khi phân tích một hiện tượng, mình luôn phải đặt nó trong một hệ quy chiếu lớn hơn: văn hóa, xã hội, tổ chức, và thậm chí cả hoàn cảnh cá nhân. Điều này giúp mình hiểu rõ hơn tại sao một người hành xử theo cách họ làm. Cô tiếp tân ở phòng khám có thể đang bị áp lực công việc, có thể cô ấy đã lặp đi lặp lại quy trình này hàng trăm lần trong ngày, và có thể cô ấy không cố ý làm vậy mà chỉ là phản ứng tự nhiên. Khi nhìn vấn đề theo cách này, mình cảm thấy thoải mái hơn, không còn bị cảm xúc cá nhân chi phối quá nhiều.

Từ một tình huống cá nhân này, mình nhận ra một bài học lớn:

Cách mình nhìn nhận một sự việc sẽ quyết định cách mình phản ứng với nó. Nếu cuộc sống không “tử tế” với mình thì mình phải cảm ơn nó.

Nghe có vẻ ngược đời, nhưng chính những tương tác tiêu cực lại giúp mình rèn luyện khả năng giữ bình tĩnh, phân tích tình huống, và điều chỉnh cách phản ứng. Nếu tiếp cận với tâm thế cởi mở, linh hoạt, mình không chỉ tránh được những cảm xúc tiêu cực không cần thiết mà còn rèn luyện khả năng phân tích khách quan – một kỹ năng quan trọng trong cả nghiên cứu và cuộc sống.

Những nguyên tắc trên không chỉ giúp mình làm nghiên cứu tốt hơn mà còn giúp mình sống an nhiên hơn. Và đây cũng là điều mà mình muốn chia sẻ với bất kỳ ai đang tìm cách tiếp cận cuộc sống theo một góc nhìn sâu sắc và khoa học hơn.